Hiệu ứng Mandela là một hiện tượng tâm lý trong đó một nhóm người có ký ức sai lệch hoặc khác biệt về một sự kiện, sự vật hoặc chi tiết lịch sử. Hãy cùng Anh Thắng Giấu Tên tìm hiểu ngày thuật ngữ thú vị này!
Cái tên “Hiệu ứng Mandela” xuất phát từ một trường hợp nổi tiếng khi nhiều người tin rằng Nelson Mandela, nhà lãnh đạo chống chủ nghĩa phân biệt chủng tộc ở Nam Phi, đã qua đời vào những năm 1980 khi ông thực tế vẫn còn sống và được thả ra khỏi tù vào năm 1990, sau đó trở thành tổng thống Nam Phi vào năm 1994 và sống đến năm 2013. Sự nhầm lẫn này đã gây ra sự ngạc nhiên và thảo luận rộng rãi, từ đó dẫn đến thuật ngữ “hiệu ứng Mandela” được sử dụng để chỉ các hiện tượng tương tự.
Mục lục nội dung
Hiệu ứng Mandela đã trở nên nổi tiếng vì nhiều ví dụ thực tế về các ký ức sai lệch mà một lượng lớn người chia sẻ. Dưới đây là một số ví dụ phổ biến nhất:
1. Cái chết của Nelson Mandela (Nguồn gốc của hiệu ứng):
- Ký ức sai lệch: Nhiều người, đặc biệt ở Mỹ, nhớ rằng Nelson Mandela, nhà lãnh đạo nổi tiếng chống phân biệt chủng tộc ở Nam Phi, đã qua đời trong tù vào những năm 1980. Một số người thậm chí còn nhớ về các bản tin chi tiết, tang lễ trên truyền hình, và lời phát biểu của vợ ông.
- Sự thật: Nelson Mandela thực ra được thả khỏi tù năm 1990, và qua đời vào năm 2013.
2. Tên của bộ phim “Shazaam”:
- Ký ức sai lệch: Rất nhiều người nhớ một bộ phim thập niên 1990 có tên “Shazaam”, trong đó diễn viên hài Sinbad thủ vai một vị thần (genie). Họ thậm chí còn nhớ cảnh Sinbad mặc đồ như một vị thần với chiếc khăn trùm đầu đặc trưng.
- Sự thật: Không hề có bộ phim nào tên “Shazaam”. Bộ phim gần nhất với ký ức này là “Kazaam” (1996), với vai diễn thần đèn của Shaquille O’Neal, nhưng không liên quan gì đến Sinbad.
3. Logo của nhân vật Monopoly Man (Rich Uncle Pennybags):
- Ký ức sai lệch: Nhiều người nhớ rằng nhân vật Monopoly Man (trong trò chơi Monopoly) đeo một chiếc kính một mắt.
- Sự thật: Nhân vật này thực sự chưa bao giờ đeo kính một mắt. Ký ức này có thể bị nhầm lẫn với các nhân vật khác có hình ảnh tương tự, như Mr. Peanut, nhân vật biểu tượng của Planters.
4. Câu kết của bài hát “We Are the Champions” (Queen):
- Ký ức sai lệch: Nhiều người nhớ rằng bài hát “We Are the Champions” của Queen kết thúc bằng câu “of the world.”
- Sự thật: Ở cuối bài hát, câu “of the world” không xuất hiện, dù có thể dễ dàng nhầm lẫn vì nó xuất hiện trong những đoạn trước đó của bài hát.
5. Câu thoại “Luke, I am your father” (Star Wars):
- Ký ức sai lệch: Câu thoại này thường được nhớ đến trong các cuộc thảo luận về phim Star Wars: The Empire Strikes Back (1980). Nhiều người nhớ rằng Darth Vader đã nói “Luke, I am your father.”
- Sự thật: Thực tế câu thoại chuẩn là “No, I am your father.” Không có từ “Luke” trong câu nói này, nhưng ký ức sai lệch đã trở nên phổ biến đến mức nhiều người tin rằng đó là câu chính xác.
6. Tên của thương hiệu “Febreze”:
- Ký ức sai lệch: Nhiều người nhớ rằng tên của sản phẩm khử mùi phổ biến này được viết là “Febreeze,” với hai chữ “e.”
- Sự thật: Tên chính xác của thương hiệu là “Febreze,” chỉ có một chữ “e” ở giữa. Tuy nhiên, ký ức phổ biến về tên “Febreeze” đã khiến nhiều người bị nhầm lẫn.
7. Vị trí của New Zealand trên bản đồ:
- Ký ức sai lệch: Một số người tin rằng New Zealand nằm ở phía bắc hoặc đông bắc của Úc.
- Sự thật: New Zealand thực sự nằm ở phía đông nam của Úc. Sự nhầm lẫn này có thể do cách hiển thị bản đồ khác nhau hoặc ký ức không chính xác về địa lý.
8. Tên bộ phim “Sex and the City”:
- Ký ức sai lệch: Nhiều người nhớ rằng tên bộ phim truyền hình nổi tiếng này là “Sex in the City.”
- Sự thật: Tên thật của bộ phim là “Sex and the City,” nhưng ký ức sai lệch “Sex in the City” đã trở nên phổ biến.
9. Thiết kế của Pikachu (Pokémon):
- Ký ức sai lệch: Nhiều người nhớ rằng Pikachu, nhân vật Pokémon nổi tiếng, có một vệt đen ở đuôi.
- Sự thật: Pikachu chưa bao giờ có vệt đen trên đuôi. Đuôi của Pikachu hoàn toàn màu vàng, ngoại trừ phần dưới chân đuôi có hình zigzag màu nâu.
Hiệu ứng Mandela
10. Tên của người dẫn chương trình “Mister Rogers’ Neighborhood”:
- Ký ức sai lệch: Nhiều người nhớ rằng câu mở đầu bài hát chủ đề của chương trình là “It’s a beautiful day in the neighborhood.”
- Sự thật: Câu chính xác là “It’s a beautiful day in this neighborhood.”
- Nhận thức sai lệch: Trí nhớ của con người không phải lúc nào cũng chính xác và thường bị ảnh hưởng bởi thông tin xung quanh, xã hội hoặc sự kết hợp của những ký ức tương tự.
- Lan truyền thông tin sai: Khi một nhóm lớn người có chung một ký ức sai lệch, thông tin đó có thể lan rộng và trở thành niềm tin phổ biến.
- Hiệu ứng tâm lý: Hiện tượng này còn có thể liên quan đến các quá trình tâm lý như “nhồi nhét” (confabulation), khi não bộ lấp đầy các khoảng trống của ký ức bằng những thông tin khác, dẫn đến việc tạo ra các ký ức sai lệch.
- Trí nhớ “bịa đặt”: liên quan đến việc bộ não của bạn tự lấp đầy những khoảng trống bị khuyết trong ký ức của bạn. Đây không phải là tự lừa dối bản thân, mà là bạn nhớ lại những chi tiết chưa bao giờ xảy ra. Tình trạng này có xu hướng tăng theo tuổi tác.
- Nỗ lực tạo ý nghĩa: Bộ não của chúng ta thường có xu hướng biến những điều không quen thuộc trở nên quen thuộc và dễ hiểu hơn. Chính điều này chúng ta đã vô tình lược bỏ một số thông tin và tạo sự sai lệch so với bản gốc
Hiệu ứng Mandela là minh chứng cho thấy trí nhớ và nhận thức của chúng ta dễ bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau, và không phải lúc nào cũng đáng tin cậy như chúng ta nghĩ.
Tóm lại, Hiệu ứng Mandela là hiện tượng mà một số lượng lớn người cùng có ký ức sai lệch về cùng một sự kiện hoặc chi tiết. Điều này phản ánh cách trí nhớ có thể bị ảnh hưởng bởi sự lẫn lộn, truyền thông, hoặc các yếu tố tâm lý, và không phải lúc nào cũng phản ánh sự thật.
