Hiệu ứng Dunning-Kruger là chủ đề đang gây chú ý lớn trong xã hội hiện nay vì nó ngày càng thể hiện rõ nét trong nhiều lĩnh vực cuộc sống. Đặc biệt, hiệu ứng này ảnh hưởng lớn đến giới trẻ trong thời gian gần đây và mang đến rất nhiều ngộ nhận không đáng có. Mời quý bạn đọc cùng Anh Thắng Giấu Tên tìm hiểu về nó trong bài viết sau.
Mục lục nội dung
Hiệu ứng Dunning-Kruger là một hiện tượng tâm lý, trong đó những người có kỹ năng hoặc kiến thức hạn chế trong một lĩnh vực thường đánh giá quá cao khả năng của mình. Ngược lại, những người có kỹ năng cao hơn lại thường đánh giá thấp khả năng của họ.
Hiệu ứng này được đặt tên theo hai nhà tâm lý học David Dunning và Justin Kruger, những người đã mô tả nó trong một nghiên cứu năm 1999. Theo nghiên cứu của họ, những người thiếu kỹ năng hoặc hiểu biết trong một lĩnh vực không chỉ đưa ra những quyết định và kết luận sai lầm, mà còn không nhận ra được những sai lầm này do thiếu kiến thức hoặc kỹ năng để đánh giá đúng đắn.
Cụ thể hơn, hiệu ứng Dunning-Kruger được biểu hiện qua hai cách chính:
- Những người thiếu kỹ năng hoặc kiến thức: Đánh giá quá cao khả năng của mình vì họ không nhận thức được sự thiếu hụt của mình.
- Những người có kỹ năng hoặc kiến thức cao hơn: Đánh giá thấp khả năng của mình vì họ nhận thức được những giới hạn của mình và hiểu rằng vẫn còn rất nhiều điều họ chưa biết.
Hiệu ứng này là một trong những lý do tại sao việc tự đánh giá năng lực có thể khó khăn và không chính xác, đặc biệt là khi một người không có đủ kiến thức hoặc kinh nghiệm trong lĩnh vực mà họ đang tự đánh giá.
Hiệu ứng Dunning-Kruger
Hiện tượng tâm lý về sự ảo tưởng tự tôn được xác định là một dạng sai lệch nhận thức trong nghiên cứu năm 1999 của Kruger và Dunningː “Unskilled and Unaware of It: How Difficulties in Recognizing One’s Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments” (tạm dịchː Không có kỹ năng và không biết về điều đó: Khó khăn như thế nào trong việc nhận ra sự bất toàn của chính mình dẫn đến sự tự đánh giá bị thổi phồng).
Sự nhận diện hiện tượng này bắt nguồn từ thiên kiến nhận thức rõ ràng trong vụ án hình sự của McArthur Wheeler, kẻ đã cướp ngân hàng trong khi khuôn mặt của anh ta được phủ nước chanh, anh ta có niềm tin sai lầm rằng nước chanh (được dùng trong thí nghiệm mực vô hình) sẽ làm mình vô hình trước camera.
Tổng quát, kết luận từ nghiên cứu của Kruger và Dunning bao gồm:
- Người bất tài có xu hướng đánh giá quá cao trình độ kỹ năng của mình;
- Người bất tài không nhận ra năng lực của những người thực sự sở hữu nó;
- Người bất tài không nhận ra mức độ bất tài của họ;
- Nếu đào tạo những người này dẫn đến một sự cải thiện đáng kể về kỹ năng của họ, thì họ có thể nhận ra và chấp nhận những thiếu sót trước đây.
Năm 2000, Kruger và Dunning đã được trao Giải Ig Nobel để công nhận đóng góp khoa học .
Bài hát “The Dunning–Kruger Song” là một phần của The Incompetence Opera – một vở opera nhỏ được công chiếu tại lễ trao giải Ig Nobel năm 2017.
Các vở opera nhỏ được quảng cáo là “cuộc gặp gỡ âm nhạc giữa nguyên lý Peter và hiệu ứng Dunning–Kruger”.
Các nhà báo thường trích dẫn hiệu ứng Dunning–Kruger trong các cuộc thảo luận về sự bất tài chính trị. Năm 2018, thỏa thuận rút tiền Brexit của Anh được Bonnie Greer mô tả là “ví dụ tuyệt đỉnh của hiệu ứng Dunning–Kruger… Dunning–Kruger ngụ ý rằng chúng ta có thể đang ở giữa một dịch bệnh bất tài”.
Cùng thời gian đó, Martie Sirois đã viết rằng Tổng thống Donald Trump là “hiệu ứng Dunning–Kruger được nhân cách hóa”.
Năm 2020, Otto English đã thảo luận về việc duy trì án tử hình của Priti Patel trong một cuộc tranh luận trên truyền hình, trong đó thái độ của Patel được miêu tả là “hoàn toàn không ngạc nhiên trước những mâu thuẫn vốn có trong các phản ứng của mình… Đây là bản chất của hiệu ứng Dunning–Kruger trong hoạt động”.
Hiệu ứng Dunning-Kruger có thể gây ra nhiều tác hại trong cả cuộc sống cá nhân lẫn môi trường công việc. Dưới đây là một số tác hại chính:
- Quyết định sai lầm
- Cản trở sự phát triển cá nhân
- Gây mâu thuẫn và xung đột với người khác
- Hiệu suất công việc giảm sút
- Thiếu nhận thức về rủi ro
- Giảm uy tín và lòng tin
- Ảnh hưởng đến sự sáng tạo và đổi mới
- Gây hại đến sức khỏe tinh thần khi thực tế không diễn ra như mong đợi, sự tự tin quá mức có thể bị sụp đổ, dẫn đến cảm giác tự ti, thất vọng và thậm chí trầm cảm.
Hiệu ứng Dunning-Kruger không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân mà còn có thể gây ra tác động tiêu cực cho cả tổ chức và cộng đồng. Do đó, việc nhận thức và khắc phục hiệu ứng này là rất quan trọng để đảm bảo sự phát triển bền vững và hiệu quả trong mọi lĩnh vực của cuộc sống.
Hiệu ứng Dunning-Kruger có thể biểu hiện qua một số dấu hiệu sau đây:
1. Đánh giá quá cao năng lực của bản thân
Người mắc phải hiệu ứng này thường tự tin rằng họ hiểu rõ hoặc làm chủ được một lĩnh vực nào đó, mặc dù thực tế kiến thức hoặc kỹ năng của họ còn rất hạn chế.
Họ có thể tin rằng họ sẽ dễ dàng đạt được thành công hoặc thực hiện tốt một nhiệm vụ, trong khi thực tế họ có thể thiếu các kỹ năng cần thiết.
2. Thiếu khả năng nhận thức về sự thiếu sót của mình
Họ không nhận thấy hoặc thừa nhận những sai lầm của mình, hoặc có thể cho rằng những sai lầm đó là do hoàn cảnh bên ngoài thay vì do bản thân.
Họ có xu hướng coi nhẹ sự phức tạp của một vấn đề hoặc nhiệm vụ, nghĩ rằng nó đơn giản hơn nhiều so với thực tế.
3. Không lắng nghe hoặc từ chối phản hồi
Người mắc hiệu ứng Dunning-Kruger thường bỏ qua hoặc không coi trọng những phản hồi từ người khác, đặc biệt là từ những người có nhiều kinh nghiệm hơn.
Khi được góp ý hoặc chỉ ra sai lầm, họ có thể phản ứng phòng thủ, bác bỏ ý kiến của người khác mà không suy nghĩ sâu sắc về chúng.
4. So sánh không chính xác với người khác
Họ thường cho rằng mình có kỹ năng hoặc hiểu biết vượt trội so với đồng nghiệp hoặc người khác, ngay cả khi không có cơ sở thực tế để chứng minh điều đó.
Họ có thể không nhận ra sự khác biệt giữa mình và những người thực sự có kỹ năng cao trong lĩnh vực đó.
5. Không sẵn lòng học hỏi thêm
Người mắc phải hiệu ứng này có thể không có động lực để học hỏi thêm vì họ tin rằng mình đã biết đủ hoặc biết tất cả những gì cần biết.
Họ ít khi đặt câu hỏi hoặc tìm kiếm thêm thông tin vì tin rằng kiến thức hiện tại của họ là đủ.
6. Đưa ra quyết định sai lầm
Họ có thể đưa ra những quyết định không hợp lý hoặc thiếu cân nhắc vì tin rằng mình hiểu rõ mọi khía cạnh của vấn đề.
Những quyết định này có thể dẫn đến hậu quả tiêu cực mà họ không lường trước được.
7. Khi đối mặt với thất bại, đổ lỗi cho các yếu tố bên ngoài
Khi gặp phải thất bại, họ thường đổ lỗi cho hoàn cảnh, người khác, hoặc những yếu tố ngoài tầm kiểm soát thay vì xem xét lại năng lực của mình.
Vì không nhận ra trách nhiệm của mình, họ cũng không học hỏi từ những sai lầm để cải thiện trong tương lai.
Những dấu hiệu này không phải lúc nào cũng dễ nhận biết, đặc biệt là trong chính bản thân người mắc phải hiệu ứng Dunning-Kruger. Do đó, việc tự phản tỉnh, lắng nghe phản hồi từ người khác, và không ngừng học hỏi là rất quan trọng để tránh rơi vào bẫy này.
Hiệu ứng Dunning-Kruger hoạt động dựa trên sự kết hợp giữa thiếu kỹ năng cần thiết để thực hiện một nhiệm vụ và thiếu khả năng tự nhận thức về sự thiếu sót của mình.
Cách hoạt động của hiệu ứng này có thể được giải thích qua bốn giai đoạn chính:
Giai đoạn 1 – Bạn đạt “Đỉnh cao của sự ngu ngốc” (Peak of Mount Stupid): Đây là lúc sự tự tin tăng dần cùng lượng kiến thức họ có và lúc này họ lại trở nên tự phụ quá đà với thông tin mới sở hữu này.
Khi một người có ít kỹ năng hoặc kiến thức trong một lĩnh vực cụ thể, họ thường không nhận ra được sự phức tạp của vấn đề hoặc những hạn chế của bản thân. Do đó, họ có xu hướng đánh giá quá cao năng lực của mình.
Ví dụ: Một người mới học chơi cờ vua có thể nghĩ rằng mình đã nắm vững các chiến thuật cơ bản và tự tin rằng họ có thể đánh bại nhiều đối thủ, dù thực tế kỹ năng của họ còn rất hạn chế.
Giai đoạn 2 – Rơi vào “Thung lũng tuyệt vọng” (Valley of Despairs): Sau khi nhận ra khả năng thật sự của bản thân, bạn rơi vào sự buồn bã và chuỗi ngày thất vọng vì chính mình.
Khi người đó bắt đầu học hỏi và tiếp thu thêm kiến thức, họ bắt đầu nhận ra những khía cạnh mà mình còn yếu kém. Điều này dẫn đến việc họ đánh giá lại năng lực của mình và thường sẽ tự nhận thức rằng họ không giỏi như họ từng nghĩ.
Ở giai đoạn này, sự tự tin có xu hướng giảm mạnh khi người ta bắt đầu hiểu rõ hơn về sự phức tạp và những gì họ chưa biết.
Giai đoạn 3 – Bạn bắt đầu leo lên “Sườn dốc giác ngộ” (Slope of Enlightenment): Từng bước từng bước, họ sẽ học hỏi và mở rộng thêm kiến thức, lúc này đây con người sẽ không còn cái tự cao như ngày trước mà sẽ chỉ có khao khát được phát triển.
Khi tiếp tục học hỏi và phát triển kỹ năng, người đó bắt đầu hiểu sâu hơn và có được năng lực thực sự trong lĩnh vực đó. Sự tự tin bắt đầu tăng trở lại, nhưng lần này dựa trên kiến thức và kinh nghiệm thực tế, chứ không phải từ sự thiếu hiểu biết.
Tuy nhiên, họ cũng nhận ra rằng còn nhiều điều mình chưa biết, dẫn đến việc tự đánh giá khả năng một cách thận trọng và thực tế hơn.
Giai đoạn 4 – Trở thành chuyên gia và ở trên “Cao nguyên của sự bền vững” (Plateau of sustainability): Đó là lúc ta đã trở thành chuyên gia trong lĩnh vực này, thấu hiểu đến những vấn đề cốt lõi.
Ở giai đoạn này, khi đã đạt được mức độ kỹ năng cao và kinh nghiệm dày dặn, người đó có thể tự đánh giá chính xác khả năng của mình. Họ hiểu rõ giới hạn của bản thân và nhận thức được những gì mình có thể và không thể làm.
Tuy nhiên, do sự nhận thức cao về kiến thức chuyên môn, đôi khi họ có xu hướng đánh giá thấp năng lực của mình so với người khác, vì họ biết rõ những khía cạnh khó khăn mà người khác có thể không nhận ra.
Hiệu ứng Dunning-Kruger minh họa một vòng tròn tự nhận thức và phát triển kỹ năng, từ chỗ thiếu năng lực nhưng lại tự tin quá mức, đến việc nhận thức được giới hạn của mình, và cuối cùng là đạt được sự tự tin có cơ sở dựa trên kiến thức và kinh nghiệm thực sự.
Để khắc phục Hiệu ứng Dunning-Kruger, bạn có thể áp dụng một số biện pháp sau:
1. Tự học và không ngừng phát triển kỹ năng:
- Học hỏi liên tục: Tăng cường kiến thức và kỹ năng bằng cách đọc sách, tham gia các khóa học, và cập nhật thông tin mới nhất trong lĩnh vực của bạn.
- Chủ động tìm kiếm phản hồi: Nhận phản hồi từ những người có kinh nghiệm hoặc chuyên gia trong lĩnh vực đó để hiểu rõ hơn về khả năng của mình.
2. Tự nhận thức và khiêm tốn:
- Tự nhận diện giới hạn của bản thân: Hãy thừa nhận rằng có những lĩnh vực bạn chưa biết hoặc chưa thành thạo. Điều này sẽ giúp bạn tránh rơi vào bẫy tự mãn.
- Khiêm tốn: Đừng ngại thừa nhận rằng bạn không biết mọi thứ. Sự khiêm tốn là bước đầu tiên để mở cửa cho việc học hỏi và cải thiện.
3. Tìm kiếm và lắng nghe phản hồi:
- Chủ động tìm phản hồi từ người khác: Đặc biệt là từ những người có kinh nghiệm hoặc chuyên gia. Phản hồi khách quan từ họ sẽ giúp bạn nhận ra những sai lầm và khoảng trống trong kiến thức của mình.
- Lắng nghe phản hồi một cách cởi mở: Đừng phản ứng phòng thủ khi nhận phản hồi, mà hãy sử dụng nó để cải thiện bản thân.
4. Thực hành tự phản ánh và đánh giá:
- Đánh giá lại bản thân một cách định kỳ: Tự hỏi liệu bạn có thực sự hiểu rõ về lĩnh vực mình đang làm việc hay không. Điều này giúp bạn nhận thức được sự tiến bộ hoặc thiếu hụt của mình.
- So sánh với tiêu chuẩn hoặc người giỏi hơn: So sánh kỹ năng của mình với những người thực sự giỏi trong lĩnh vực đó để có một cái nhìn thực tế về khả năng của bản thân.
5. Tham gia cộng đồng và hợp tác với người khác:
- Làm việc cùng người khác: Hợp tác với những người có chuyên môn khác nhau sẽ giúp bạn nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ và nhận ra những điều mà bạn chưa biết.
- Tham gia vào cộng đồng chuyên môn: Điều này giúp bạn tiếp xúc với những ý tưởng mới và có được cái nhìn sâu hơn về lĩnh vực của mình.
6. Cởi mở với những sai lầm:
- Thừa nhận sai lầm: Không nên sợ mắc sai lầm, vì đó là một phần của quá trình học hỏi và phát triển.
- Học từ sai lầm: Phân tích nguyên nhân dẫn đến sai lầm và học hỏi từ chúng để cải thiện kỹ năng và kiến thức.
7. Sử dụng công cụ hoặc bài kiểm tra đánh giá năng lực:
- Tham gia các bài kiểm tra năng lực: Các bài kiểm tra khách quan có thể giúp bạn nhận ra khả năng thực sự của mình.
- Sử dụng công cụ tự đánh giá: Có nhiều công cụ và bài đánh giá giúp bạn nhận thức rõ hơn về năng lực và kiến thức của mình trong một lĩnh vực cụ thể.
Khắc phục Hiệu ứng Dunning-Kruger không chỉ giúp bạn phát triển bản thân mà còn giúp bạn làm việc hiệu quả hơn và đưa ra những quyết định chính xác hơn trong cuộc sống và sự nghiệp.
Nhiều nghiên cứu đã lặp lại và xác nhận hiệu ứng Dunning-Kruger trong nhiều lĩnh vực khác nhau, bao gồm giáo dục, kinh doanh, và khoa học xã hội. Kết quả thực nghiệm liên tục cho thấy rằng thiếu hiểu biết thường đi đôi với việc tự đánh giá quá cao năng lực bản thân.
- Một nghiên cứu khác được thực hiện bởi McConnell, Shelton, và Bjornstad (2008) trong lĩnh vực tài chính cá nhân đã xác nhận hiệu ứng Dunning-Kruger. Những người có hiểu biết kém về tài chính thường tự đánh giá mình có kỹ năng tốt trong quản lý tài chính.
- Một nghiên cứu cho thấy các lập trình viên không giỏi thường tin rằng họ có kỹ năng tốt hơn so với thực tế, trong khi những lập trình viên giỏi lại khiêm tốn hơn và thường đánh giá thấp năng lực của mình.
- Trong nghiên cứu của Dunning và Kruger, có tới 88% những người tham gia đánh giá mình thuộc nhóm “giỏi hơn mức trung bình” trong khi thực tế họ nằm trong nhóm thấp hơn về hiệu suất.
- Một nghiên cứu khác của Ehrlinger và Dunning (2003) chỉ ra rằng các sinh viên yếu kém trong một khóa học thường đánh giá cao kết quả bài thi của mình hơn so với thực tế, trong khi các sinh viên xuất sắc lại có xu hướng đánh giá thấp hơn kết quả thực tế của họ.
- Một nghiên cứu khác cho thấy rằng những người thiếu kiến thức về các sự kiện hoặc kiến thức tổng quát thường đánh giá cao mức độ hiểu biết của mình về các chủ đề này. Ví dụ, khi hỏi về kiến thức khoa học cơ bản, những người có ít kiến thức hơn thường tự đánh giá cao hơn về hiểu biết của họ so với những người thực sự hiểu rõ.
Anh Thắng Giấu Tên vừa chia sẻ đến quý bạn đọc các kiến thức cơ bản nhất về hiệu ứng Dunning-Kruger. Mong rằng chúng ta sẽ tự quán chiếu bản thân để khắc phục những khuyết điểm nếu có và tối ưu các ưu điểm hiện có.
Chúc bạn sẽ trở thành phiên bản tốt hơn mỗi ngày!
