Nhạc sĩ Đặng Thế Phong thuộc thế hệ tiên phong của tân nhạc Việt Nam, một trong những gương mặt tiêu biểu nhất cho giai đoạn bình binh của âm nhạc cải cách. Ông là nhạc sĩ bạc mệnh, tuổi đời vĩnh viễn dừng lại ở mốc 24 và chỉ để lại ba nhạc phẩm, đều trở thành bất hủ: Đêm Thu, Con Thuyền Không Bến, và Giọt Mưa Thu.
Tiểu sử của Đặng Thế Phong in trong ấn bản Con Thuyền Không Bến do Nhà xuất bản Tinh Hoa phát hành tại Sài Gòn vào năm 1964 ghi vài dòng như sau:
Nhạc sĩ Đặng Thế Phong sinh năm 1918, thứ nam của cụ Đặng Hiển Thể, Thông phán Sở Trước bạ thành phố Nam Định, là con thứ 2 của một gia đình có 6 anh em, 2 trai 4 gái.
Cha mất sớm, gia đình thiếu thốn, ông phải bỏ dở học vấn khi đang theo học năm thứ hai bậc thành chung (deuxième année primaire supérieure) tại trường trung học Saint Thomas d’Aquin ở Nam Định. Sau đó ông tìm lên Hà Nội vẽ cho một số tờ báo và học với tư cách dự thính tại trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (École supérieure des Beaux-Arts) tới năm 1939.
Thời gian sau đó Đặng Thế Phong sống cuộc đời lang bạt. Mùa xuân năm 1941, ông đi Sài Gòn rồi Nam Vang, trải qua nhiều nghề, từng mở một lớp dạy nhạc ở Nam Vang.
Đến mùa thu 1941, nhạc sĩ Đặng Thế Phong lại trở về Hà Nội. Lúc sinh thời ông là một nhạc sĩ rất nghèo nên cuộc sống khổ cực, chật vật. Ngoài tài sáng tác, ông còn là một ca sĩ, tuy chưa hẳn được là tenor nhưng giọng hát khá cao, đã nhiều lần ra sân khấu mà lần đầu tiên ông hát chính ca khúc của mình là Con Thuyền Không Bến tại Rạp chiếu bóng Olympia, phố Hàng Da, Hà Nội vào năm 1940.
Đầu 1942, nhạc sĩ tài hoa Đặng Thế Phong từ giã cõi đời tại nhà, trên một căn gác hẹp ở phố Hàng Đồng vì bệnh lao, hưởng dương 24 tuổi.
Sự nghiệp âm nhạc của Đặng Thế Phong chỉ có 3 nhạc phẩm và đều rất nổi tiếng là: Đêm Thu – ca khúc viết cho lửa trại của học sinh Hà Nội 1940. Hai bài hát còn lại được xếp vào hàng kinh điển của nhạc tiền chiến, đó là Con Thuyền Không Bến, được hoàn chỉnh tại Nam Vang. Và Giọt Mưa Thu hoàn thành không lâu trước khi ông qua đời năm 1942.
Nhạc phẩm cuối cùng Giọt Mưa Thu được ông viết vào những ngày cuối đời trên giường bệnh. Ban đầu bài hát được đặt tên là Vạn Cổ Sầu, nhưng sau đó vì nghe theo lời bạn bè, ông mới đổi tên lại thành Giọt Mưa Thu.
Cho đến bây giờ, không ai biết vì sao chỉ mới ở tuổi 24 mà người nhạc sĩ tài ba (và bạc mệnh) đó lại thấu hiểu được cái “vạn cổ sầu” của kiếp nhân sinh đến như vậy. Phải chăng đó là số mệnh, là một sự báo trước cho kiếp đời buồn bã của ông, cái buồn đã được chép lại trong 3 bài nhạc mùa thu đã trở thành bất tử: Con Thuyền Không Bến, Mưa Thu, và bài hát cuối cùng chính là là Giọt Mưa Thu, được viết trước khi tác giả qua đời chỉ vài tháng.
Ngoài hiên giọt mưa thu thánh thót rơi
Trời lắng u buồn mây hắt hiu ngừng trôi
Nghe gió thoảng mơ hồ
trong mưa thu
ai khóc ai than hờ!
Vài con chim non chiêm chiếp kêu trên cành
như nhủ trời xanh
Gió ngừng đi
mưa buồn chi
cho cõi lòng lâm ly
Hồn thu tới nơi đây gieo buồn lây
Lòng vắng muôn bề không liếp che gió về
Ai nức nở thương đời
châu buông mau, dương thế bao la sầu
Người mong mây tan cho gió hiu hiu lạnh
mây ngỏ trời xanh
chắc gì vui
mưa còn rơi
bao kiếp sầu ta nguôi
Gió xa xôi vẫn về
Mưa chăng mù lê thê
Đến bao năm nữa trời
Vợ chồng Ngâu thôi khóc vì thu…
Click để nghe Thanh Thúy hát Giọt Mưa Thu
Giọt Mưa Thu được xếp vào những ca khúc hay nhất của tân nhạc Việt Nam. Nhạc sĩ Phạm Duy cho rằng Giọt Mưa Thu cùng hai nhạc phẩm khác của Đặng Thế Phong khởi đầu cho dòng “nhạc thu” Việt Nam sẽ được Văn Cao và Đoàn Chuẩn tiếp nối sau này.
Ngoài hiên giọt mưa thu thánh thót rơi
Trời lắng u sầu mây hắt hiu ngừng trôi
Nghe gió thoảng mơ hồ
Trong mưa thu ai khóc ai than hờ…
Thời điểm sáng tác bài này, nhạc sĩ Đặng Thế Phong đã ở giai đoạn cuối của căn bệnh lao nan y, và mùa thu đến với ông cũng như là sự chia ly tìm đến. Có phải là từ khi đó ông đã tự nhận thấy cuộc từ ly của mình đối với đời sống này đã rất gần rồi, nên trong từng giọt mưa thu của mùa Ngâu nhỏ xuống đời, ông đã nghe được lời than khóc rất mơ hồ thoảng theo làn gió lạnh, và rồi cũng nhận ra rằng thực ra đó chính là lời than khóc trong tâm linh của chính mình…
Vài con chim non chiêm chiếp kêu trên cành
Như nhủ trời xanh
Gió ngừng đi, mưa buồn chi
Cho cõi đời lâm ly
Hồn thu tới nơi đây gieo buồn lây
Lòng vắng muôn bề không liếp che gió về
Ai nức nở thương đời
Châu buông mau
Dương thế bao la sầu.
Sự mong manh, yếu đuối của sinh mệnh chàng nhạc sĩ cũng không khác gì những con chim non đang run rẩy trên cành kia, chỉ biết khản mỏ gào than chiêm chiếp những lời nỉ non, như là để gửi lời van nài đến trời xanh xin đừng làm cơn mưa gió phủ xuống trần gian những nỗi sầu đau nữa.
“Lòng vắng muôn bề không liếp che gió về” là câu hát gợi lên niềm thương cảm đến tột cùng. “Liếp che” là những tấm phênh nứa ngày xưa thường được làm vách nhà, nhạc sĩ mô tả cõi lòng mình là muôn bề quạnh vắng và cô đơn, với mặc sức từng cơn gió lùa giá lạnh. Nếu nhà dột nát thì có thể vẫn còn tạm trú được, nhưng cõi lòng đã bị vắng cả muôn bề thì lấy gì để mà che chắn?
Người mong mây tan cho gió hiu hiu lạnh
mây ngỏ trời xanh
chắc gì vui
mưa còn rơi
bao kiếp sầu ta nguôi
Gió xa xôi vẫn về
Mưa giăng mù lê thê
Đến bao năm nữa trời
Vợ chồng Ngâu thôi khóc vì thu…
Click để nghe Thái Thanh hát trước 1975
Mặc cho lời người van lơn, gió xa xôi vẫn về, mưa vẫn giăng mù lê thê trong một mùa Ngâu. Người nhạc sĩ đặt bút ghi lại những tinh túy sau cùng của mình thành ca khúc Vạn Cổ Sầu trong một đêm thất tịch, để rồi không bao lâu sau đó, người vĩnh viễn rời xa khỏi trần thế đau thương này.
Nhạc sĩ Phạm Duy đã nói về nhạc thuật của tuyệt tác này như sau:
“Trong bài Giọt Mưa Thu, Đặng Thế Phong dung hợp cả hai âm giai thất cung Tây Phương và ngũ cung Việt Nam để nói lên cái hắt hiu, cái lâm ly, cái xa xôi của mùa thu ngoài đời và trong đời mình. Với Giọt mưa thu, Đặng Thế Phong còn cho ta thấy sự chuyển thể khéo léo trong ca nhạc Việt Nam loại mới, xứng đáng là sự nối dài của nhạc cổ truyền. Lối hành âm từ giọng Mi mineur qua La majeur ở nhiều đoạn trong bài Giọt mưa thu chẳng khác chi lối chuyển thể trong loại hát bồng mạc, sa mạc nhưng phong phú hơn. Nếu nghiên cứu theo lối Tây Phương thì ca khúc được xây dựng trên mode dorien rất gần gũi với một dạng trong ngũ cung Á Đông. Âm vực của bài này rất rộng, nét nhạc đi từ nốt Si trầm lên tận Sol cao, cốt ý diễn tả cái sầu thiên cổ trong mùa thu, có mưa rơi không bao giờ ngừng”.
Click để nghe Lệ Thu hát Giọt Mưa Thu
Nguồn: Đông Kha
Tổng hợp lại: TranCongThang.com
